Madde ve değişim ana başlığı altında ısı ve sıcaklık konusunu da kapsayan fen bilimleri 5. sınıf 4. ünite konu anlatımı.
>>ISI VE SICAKLIK<<
>>MADDE VE DEĞİŞİM<<
>>MADDELERİN AYIRT EDİCİ ÖZELLİKLERİ<<
Çevremizde ki bir çok materyali biz madde diye adlandırırız. Madde ve değişim konusu fen bilimlerinin önemli konularındandır. Bazı maddeleri gözle görebiliyorken bazılarını göremeyiz. Maddeler bazı durumlara maruz bırakıldıklarında şekil değiştirebilirler.
Maddenin Halleri ve Hal Değişimi nedir?
Doğadaki maddeler üç halde bulunurlar. Bunlar; katı, sıvı ve gaz halleridir. Maddenin bir halden, başka bir hale geçmesine hal değişimi denir. Mesela suyun buharlaşması veya buzun eriyip su haline gelmesi madde değişimine örnektir.
- Erime
Katı halde bulunan bir maddenin sıvı bir hale gelmesine erime denir. Erimenin gerçekleşebilmesi için katı maddelerin ısı alması gereklidir.
Örnek: Buzun erimesi, dondurmanın erimesi, margarinin erimesi ve mumun erimesi gibi sizde bir kaç örnek bulmayı deneyin.
- Donma
Sıvı halde bulunan bir maddenin katı bir hale gelmesine donma denir. Donmanın gerçekleşebilmesi için maddelerin dışarıya ısı vermesi gereklidir.
Örnek: Suyun donması, altın ve bakır gibi maddelerin donması bu duruma bir kaç örnek olabilir.
- Buharlaşma
Sıvı halde bulunan bir maddenin gaz haline geçmesine buharlaşma denir. Buharlaşmanın gerçekleşmesi için maddelerin ısı alması gereklidir.
Örnek: Çamaşırların kuruması, elimize dökülen kolonyanın buharlaşması, banyodan çıkınca üşümemiz yine buharlaşmaya örnektir.
- Yoğuşma
Gaz halinde bulunan maddelerin sıvı hale geçmesine yoğuşma denir. Yoğuşma olayının gerçekleşmesi için maddenin dışarıya ısı vermesi gereklidir.
Örnek: Banyo aynalarının buğulanması, camların buğulanmasını yoğuşmaya örnek olarak gösterebiliriz.
- Süblimleşme
Katı halde bulunan bir maddenin gaz haline geçmesine süblimleşme denir. Süblimleşme olayının gerçekleşebilmesi için, maddelerin dışarıdan ısı alması gereklidir.
Örnek: Naftalin, iyot katı halden doğruca gaz haline geçer.
- Kırağılaşma
Gaz halde bulunan bir maddenin katı hale geçmesine kırağılaşma denir. Kırağılaşma olayının gerçekleşmesi için ise, maddelerin dışarıya ısı vermeleri gereklidir.
Örnek: Kışın araba camlarında ve bitki yapraklarında buz taneciklerinin oluşması kırağılaşmaya birer örnektir
MADDE DEĞİŞİMLERİ ÖZET
- Katı —-> Sıvı =Erime
- Sıvı —-> Katı = Donma
- Sıvı —-> Gaz = Buharlaşma
- Gaz —-> Sıvı = Yoğuşma
- Katı —-> Gaz = Süblimleşme
- Gaz —-> Katı = Kırağılaşma
MADDELERİN AYIRT EDİCİ ÖZELLİKLERİ
Maddelerin birbirinden ayrılmasını sağlayan, her maddede farklı olan özelliklere maddenin ayırt edici özellikleri denir.
- Erime Noktası (Erime Sıcaklığı); Katı bir maddenin erimeye başladığı sıcaklık değerine erime noktası denir.
- Buz 0 °C
- Cıva -39 °C
- Etil Alkol -117 °C
- Demir 1538 °C
- Donma Noktası (Donma Sıcaklığı); Sıvı bir maddenin donmaya başladığı sıcaklığa donma noktası denir.
- Su 0 °C
- Cıva -39 °C
- Etil Alkol -117 °C
- Demir 1538 °C
*NOT: Maddelerin erime ve donma noktaları bir birine eşittir.
- Kaynama Noktası (Kaynama Sıcaklığı); Sıvıların kaynamaya başladığı sıcaklığa kaynama noktası denir.
- Su 100 °C
- Etil Alkol 78 °C
- Oksijen -183 °C
- Eter 35 °C
*NOT: Kaynama esnasında maddelerin sıcaklığı sabit kalır değişmez. Madde miktarının fazla olması, kaynama noktasını değiştirmez sadece kaynama süresini uzatır.
ISINMA VE SOĞUMA EĞRİLERİ
Günlük hayatta ısı ve sıcaklık kelimelerini sıkça kullanırız. Öyle ki bir çoğumuz bu kavramların aynı olduğunu bile düşünürüz. Ancak bu kavramlar birbirinden farklıdır.
Isı Nedir?
- Maddelerin sahip olduğu bir tür enerjidir.
- Birimi kalori (cal) ve ya joule (j) dür.
- Kalorimetre kabıyla ölçülür.
- Madde miktarına bağlıdır. Yani kütlesi fazla olanın sahip olduğu ısı enerjisi de daha fazladır.
Sıcaklık Nedir?
- Bir enerji değildir.
- Birimi santigrat derecedir.(°C)
- Termometre ile ölçülür.
- Madde miktarına bağlı değildir.
*Not: 1 cal (kalori) = 4 j (joule)
Isı Alışverişi Nedir?
Sıcaklıkları farklı maddeler arasında gerçekleşen ısı akışına ısı alışverişi denir. Isı alışverişi, maddelerin sıcaklıkları eşitlenene kadar devam eder. Isı akışı sıcak olandan soğuk olana doğru gerçekleşir.
Genleşme Nedir?
Isı alan maddelerin hacimlerinde meydana gelen artışa genleşme denir. Genleşen maddelerin yüzeyi genişler.
Örnek: Yazın elektrik tellerinin sarkması, kavanoz kapaklarının sıcak suda bekletince açılması çevremizde bulunan genleşmelere örnektir.
Büzüşme Nedir?
Isı veren cisimlerin hacimlerinde meydana gelen azalmaya büzüşme denir. Büzüşen cisimlerin yüzey alanları azalır.
Örnek: Kışın elektrik tellerinin ve tren raylarının büzüşmesi en çok karşılaşılan örneklerdir.
Genleşme ve Büzüşmenin Görüldüğü Olaylar
- Termometrelerin çalışma prensibi, (içerisinde ki cıva maddesinin genleşip büzüşmesi)
- Gözlük çerçevesine camların yerleştirilmesi,
- Sıcak hava balonlarının uçması,
- Soğuk bardağın ısı görünce çatlaması,
- Termostatların çalışması,
- Çaydanlıkta ki suyun kaynarken taşması.