6. SINIF | VÜCUDUMUZDAKİ SİSTEMLER

>>SİNDİRİM SİSTEMİ<<
>>DOLAŞIM SİSTEMİ<<
>>SOLUNUM SİSTEMİ<<
>>BOŞALTIM SİSTEMİ<<
>>DESTEK VE HAREKET SİSTEMİ<<

DESTEK VE HAREKET SİSTEMİ

Destek ve hareket sistemi vücudumuzun dik durmasını sağlayan, iç organlarımızı korur ve kan hücreleri üretir. Destek ve hareket, iskelet ve kas sistemi olarak iki bölümde incelenir.

İSKELET SİSTEMİ

Kemik, kıkırdak ve eklem gibi bölümlerden oluşur.

KEMİK

İskeletimizin ana yapısını oluşturur. Yapısında mineralleri depolar. Sert ve canlıdır. Vücudumuzda üç çeşit kemik bulunur.

• Uzun Kemik: Boyu, eninden büyük olan kemiklerdir. Kol ve bacak, parmak kemikleri uzun kemiklere örnektir.
• Yassı Kemik: Geniş yapılı, kalınlığı az kemiklerdir. Kafatası, leğen, köprücük, kaburga ve kalça kemikleri yassı kemiklerdir.
• Kısa Kemik: Boyu enine yakın olan kemiklerdir. El ve ayak bilek kemikleri, omurga kemikleri kısa kemiklerdir.

EKLEM

Kemiklerin birleşme noktalarına eklem denir. 3 çeşit eklem bulunur.

• Oynar Eklemler: Hareket yeteneği en fazla olan eklemlerdir. Kol ve bacakta bulunur.
• Yarı Oynar Eklemler: Hareket yeteneği kısıtlı olan eklemlerdir. Omurga, kaburga ve boyun kemikleri arasındaki eklemlerdir.
• Oynamaz Eklemler: Hareket yeteneği olmayan eklemlerdir. Kafatası kemikleri ve kuyruk sokumunda oynamaz eklemler bulunur.

KIKIRDAK

Yumuşak ve esnek yapılıdır. Kulak kepçesi, burun, soluk borusu kıkırdak yapıya örnektir.

KAS SİSTEMİ

İskeletimizi saran lifli yapıdaki dokulardır. Kasılıp gevşeme özelliği bulunur. Hareketi sağlar. 3 çeşit kas vardır.

ÇİZGİLİ KAS

Kırmızı renkli kas hücreleridir. Hızlı çalışır ve çabuk yorulurlar. İstemli (isteğimize bağlı) çalışırlar. Kol, bacak ve parmak kasları çizgili kaslara örnektir.

DÜZ KAS

Beyaz renkli kaslardır. Yavaş ve düzenli çalışır. Yorulmazlar. İstemsiz çalışır. İç organlarda bulunur. Mide, bağırsak ve damarlarda bulunan kaslar düz kaslara örnektir.

KALP KASI

Kırmızı renklidir. Kalpte bulunur. İstemsiz çalışır. Çalışma bakımından düz kasa, yapı bakımından çizgili kasa benzer.

SİNDİRİM SİSTEMİ

Sindirim; vücuda alınan besinlerin hücre içine geçebilecek hale getirilmesine sindirim denir. Sindirimi gerçekleştiren organların oluşturduğu sisteme sindirim sistemi denir.

İki çeşit sindirim vardır.

• Fiziksel (Mekanik) Sindirim: Besinlerin, dişler ve ya kaslarla küçük parçalara yarılmasına fiziksel sindirim denir. Örneğin; dişlerimizle besinlerin parçalanması, mide kaslarının midedeki besinleri parçalaması, ince bağırsakta safra ile yağların parçalanması.
• Kimyasal Sindirim: Beninlerin enzimler yardımıyla parçalanmasına kimyasal sindirim denir.

*NOT: Temel besin içerikleri, karbonhidrat, protein ve yağdır. Bu üç temel besin içeriğinin sindirime uğradığı yerler birbirinden farklıdır.

SİNDİRİM SİSTEMİNİ OLUŞTURAN YAPI VE ORGANLAR

AĞIZ

• Sindirimin başladığı yerdir.
• Dişler fiziksel sindirimi gerçekleştirir.
• Tükürük kimyasal sindirimi gerçekleştirir.(Karbonhidrat)

YUTAK

• Besinlerin ağızdan yemek borusuna geçmesini sağlar.
• Sindirim yoktur.

YEMEK BORUSU

• Besinleri mideye iletir.
• Sindirim yoktur.

MİDE

• Besinlerin depolandığı yerdir.
• Mide kasları besinlerin fiziksel sindirimini sağlar.
• Midede salgılanan mide özsuyu kimyasal sindirimi sağlar.(Proteinler)

İNCE BAĞIRSAK

• Sindirimin tamamlandığı yerdir.
• Besinlerin emilimi burada gerçekleşir.
• Safra yağların fizikse sindirimini burada gerçekleştirir.
• Pankreas öz suyu kimyasal sindirimleri tamamlar.(Karbonhidrat, Protein, Yağ)

KALIN BAĞIRSAK

• İnce bağırsaktan gelen besin atıkları içerisinde kalan su, vitamin ve minerallerin emilimi burada gerçekleşir.

ANÜS

• Sindirim atıklarının vücuttan dışarı atıldığı yerdir.

*NOT: Su, vitamin ve mineraller, küçük yapılı besin içerikleri oldukları için sindirime uğramazlar direk kana geçerler.

SİNDİRİME YARDIMCI ORGANLAR

KARACİĞER

• Safra salgısı üretir.
• Safra salgısını bir kanal ile ince bağırsağa gönderir.
• Safra yağların fiziksel sindirimini gerçekleştirir.

PANKREAS

• Mide ile ince bağırsak arasında yaprak şeklinde bir organdır.
• Pankreas öz suyu üretir.
• Ürettiği pankreas öz suyunu bir kanal yardımıyla ince bağırsağa gönderir.
• Pankreas öz suyu, karbonhidrat, protein ve yağların kimyasal sindirimini gerçekleştirir.

DOLAŞIM SİSTEMİ

Vücudu saran bütün hücrelere besin ve oksijen taşınmasını, hücrelerdeki zararlı maddeleri vücuttan uzaklaştırmayı sağlayan sisteme dolaşım sistemi denir.

Dolaşım sistemi kalp, damar ve kan olmak üzere üç kısımdan oluşur.

KALP

• Vücudumuza kan pompalanmasını sağlayan organımızdır.
• Kaslı bir yapıdadır.
• Göğüs kafesimizin içerisinde yumruk büyüklüğündedir.
• Dört bölümden oluşur. (iki odacık, iki karıncık)
• Kalpteki karıncıklar kirli kan ve temiz kanın birbirine karışmasını engeller. Sol karıncıkta temiz kan, sağ karıncıkta ise kirli kan bulunur.

Temiz Kan: Oksijence zengin kandır.

Kirli Kan: Oksijence fakir kan.

Tansiyon: Kalbin damarlara uyguladığı basınca tansiyon denir.

Nabız: Kalbin her kasılışında damarlara yaptığı etkiye nabız denir.

DAMARLAR

Kanın vücutta dolaşmasını sağlayan boru şeklindeki yapılara damar denir. Üç çeşit damar vardır.

Atar Damar: Temiz kan taşıyan damarlardır. (Akciğer atar damarı hariç) Kanın akış hızı en fazla atardamarlardadır.

Toplar Damar: Kirli kan taşıyan damarlardır. (Akciğer toplar damarı hariç)

Kılcal Damar: Vücudu tıpkı bir ağ gibi saran ince damarlardır. Dokular arasında madde alışverişini sağlar. Kanın akış hızının en yavaş olduğu damarlardır.

*NOT: Kan dolaşımı büyük kan dolaşımı ve küçük kan dolaşımı olmak üzere iki çeşittir.

Büyük Kan Dolaşımı: Kalp ile vücuttaki organlar arasında gerçekleşen dolaşımdır. Kalpte temizlenen kan bütün vücuda yayılır ve kirli kan toplanarak kalbe geri getirilir. Sol karıncık -> Aort atar damarı -> Vücut -> Toplar damarlar -> Sağ kulakçık

Küçük Kan Dolaşımı: Kalp ile akciğerler arasındaki kan dolaşımıdır. Kalpteki kirli kan akciğerlere giderek, temizlenip yeniden kalbe gelir. Sağ karıncık -> Akciğer atar damarı -> Akciğerler -> Akciğer toplar damarı -> Sol kulakçık.

KAN

Besin ve oksijenin taşınmasını sağlayan sıvıdır. Yetişkin bir insanda yaklaşık olarak 5 litre kan bulunur. Kan, plazma ve kan hücreleri olarak iki kısımdan oluşur.

Kan Plazması: %90’ı sudur. İçinde protein, yağ, karbonhidrat, vitamin ve mineraller bulunur.

Kan Hücreleri: Alyuvar, akyuvar ve kan pulcukları olmak üzere üç tanedir.

• Alyuvar: Kırmızı renkli kan hücreleridir. Kanda en fazla bulunan kan hücresidir. Oksijen ve karbondioksit taşır.
• Akyuvar: Renksiz kan hücreleridir. Vücudu mikroplara karşı korur.
• Kan Pulcukları: En küçük kan hücresidir. Kanın vücut dışına çıktığında pıhtılaşmasını sağlar.

*NOT: Tüm insanlarda kan olmasına rağmen içerdikleri proteinler bakımından birbirlerinden farklılık gösterirler. Dört farklı kan grubu vardır. Bu gruplar A, B, AB ve 0 dır. Kan gruplarında RH faktörü vardır. Kan alışverişi yapılırken aynı kan grubundaki kişiler birbirlerine kan verip alabilir.

Kızılay: Ülkemizde kan bağışı faaliyetlerin gerçekleştiren kurumdur.

SOLUNUM SİSTEMİ

Vücuda gerekli gazların ulaşmasını, hücrelerdeki zehirli gazların vücuttan uzaklaştırılmasını sağlayan sisteme solunum sistemi denir.

BURUN

Solunumun başladığı ilk organdır. Havayı temizler, ısıtır ve nemlendirir. Burun içindeki kıllar toz ve mikropların tutulmasını sağlar.

YUTAK

Havanın gırtlağa iletilmesini sağlar. Soluk alıp verirken yemek borusunun kapakçığını kapatıp soluk borusunun kapakçığını açar.

GIRTLAK

Soluk borusunun başlangıcıdır. Kıkırdak yapıdadır. Ses telleri burada bulunur.

SOLUK BORUSU

Kıkırdak halkalardan oluşur. İç yüzeyinde mukus tabakası bulunur. Bu mukus tabakası toz ve mikropları tutar. Gırtlaktan gelen havayı akciğerlere taşır.

BRONŞLAR

Soluk borusunun akciğerlere girmeden önce ayrıldığı iki kola denir.

AKCİĞERLER

Göğüs kafesi içerisinde sağ ve sol olmak üzere iki adet akciğer bulunur. Gaz alışverişi burada gerçekleşir. Solunum gazlarının kana geçişi alveol denilen hava keseciklerinde gerçekleşir.

BRONŞÇUKLAR

Bronşların akciğerler içinde ayrıldığı ince kollara denir. Bronşçukların uç kısımlarında alveol denilen hava kesecikleri bulunur.

EK BİLGİ: İnsanların akciğerlerinde yaklaşık 600 milyona yakın alveol bulunur.

BOŞALTIM SİSTEMİ

Vücutta oluşan atık maddelerin vücuttan uzaklaştırılmasına boşaltım denir. Boşaltım ile vücuttan üre, karbondioksit, fazla su ve tuz gibi atıklar atılır.

BÖBREKLER

Sağ ve sol olmak üzere iki tane böbrek bulunur. Böbrek kanı süzerek temizler, bunun sonucunda idrar oluşur.

ÜRETER (İDRAR BORUSU)

Böbreklerde oluşan idrarı idrar kesesine taşır.

İDRAR KESESİ (MESANE)

İdrarın bir süreliğine depolandığı yerdir.

ÜRETRA (İDRAR KANALI)

İdrarın vücut dışına atıldığı kanaldır.

*NOT: Boşaltıma yardımcı organlar kalın bağırsak, akciğerler ve deridir.

• Kalın Bağırsak; fazla su, besin atıkları ve safrayı dışkı şeklinde vücut dışına atar.
• Akciğerler; karbondioksit ve suyu, soluk verme sırasında dışarı atar.
• Deri; Terleme olayı ile vücudumuzdaki su ve tuzun dışarı atılmasını sağlar.