6. SINIF | SES VE ÖZELLİKLERİ

6. sınıf 5. ünite ses ve özellikleri konu anlatımı. Bu ünitede ses ve özelliklerini, sesin maddeler ile etkileşimini ve ses hızını inceleyeceğiz.

>>SES<<
>>SES HIZI<<
>>SESİN MADDE İLE ETKİLEŞMESİ<<

SES

SES NEDİR?

Ses kaynaklarında oluşan titreşim sonucu açığa çıkan enerjiye ses denir.

• Ses her yöne dalgalar halinde yayılır.
• Sesin yayılabilmesi için maddesel ortama (katı-sıvı-gaz) ihtiyaç vardır.
• Ses boşlukta yayılmaz.
• Göle bir taş attığımızda oluşan dalgalar gibi düşünebiliriz ses dalgalarını.

EK BİLGİ: Uzayda maddesel ortam bulunmadığı için güneşte meydana gelen patlamalar dünyadan duyulmaz.

Ses en hızlı katı maddelerde, en yavaş ise gaz maddelerde yayılır.

Sesin Katılarda Yayılması;

• Tren raylarına kulağımızı dayadığımızda gelen trenin sesinin duyulması,
• Sıraya kulağımızı dayadığımızda kalemimizin çıkardığı sesi duymamız,
• Dışarıda oluşan seslerin ev pencerelerinden içeri girmesi.

Sesin Sıvılarda Yayılması;

• Yunusların ses çıkararak bir birleriyle anlaşması,
• Gemilerde bulunan sonar cihazlarının çalışması,

Sesin Gazlarda Yayılması;

• Karşılıklı konuşmalarda sesin duyulması,
• Radyo ve televizyon gibi cihazlardan çıkan sesin duyulması,

SESİN FARKLI ORTAMLARDA DUYULMASI

• Farklı cisimlerin çıkardıkları sesler de farklıdır. Örneğin, piyano ve gitarın farklı sesler çıkarması gibi.
• Ses kaynağından çıkan sesler her ortamda aynı duyulmaz. Ortam değişirse duyulan seste değişir.

SESLERİ NİÇİN FARKLI DUYARIZ?

Sesleri farklı farklı duymamızın sebebi yapıldığı maddelerin farklı olmasıdır. Farklı maddelerden farklı sesler duyarız. Örneğin bir bardağa hem metal kaşık hem de tahta kaşıkla vurduğumuzda farklı sesler duyarız.

Farklı sesler farklı ortamlarda farklı duyulduğu gibi, aynı seslerde farklı ortamlarda farklı duyulabilir. Örneğin; bir masaya kulağımızı dayayıp herhangi bir cisim ile vurduğumuzda, ve kulağımızı dayamadan aynı cisim ile vurduğumuzda duyduğumuz sesler farklıdır.

EK BİLGİ: İnsanların sesleri birbirinden farklıdır. Seslerin farklı olmasının sebebi insanların ses tellerinin farklı boy ve kalınlıkta olmasıdır.

Ses ve özelliklerini daha iyi anlayabilmek için, sesin maddelerle karşılaşmasını da iyi kavramalıyız.

SESİN MADDE İLE ETKİLEŞMESİ

SESİN YANSIMASI

Ses dalgalarının bir engele çarpıp bulunduğu ortama geri dönmesine sesin yansıması denir.

Yankı; sesin yansıması sonucu duyulan sese yankı denir.

• Ses sert ve pürüzsüz yüzeylerde daha fazla yansır.
• Sesin yansımasından yararlanılarak sonar cihazları yapılmıştır. Sonar cihazları ile suyun derinliği, balık sürüleri tespit edilir.
• Ultrason cihazlarında sesin yansıması kullanılarak anne karnındaki bebeğin görüntülenmesi sağlanır.
• Yarasalar yönlerini ve avlarını bulurken sesin yansımasından faydalanır.

SESİN SOĞURULMASI

Ses dalgalarının çarptığı engel tarafından tutulmasına sesin soğurulması denir. Sesin soğurulması yumuşak ve gözenekli yüzeylerde daha fazla olur. Pamuk, halı, keçe, sünger gibi maddeler sesin soğurulmasında kullanılan maddelerdir.

Ses Yalıtımı: Sesin soğurulması için yapılan işleme denir. Ses yalıtımı yapılırken, sesi çok soğuran, az ileten ve az yansıtan malzemeler kullanılır.

Ses Yalıtımı Örnekleri;

• Bina duvarlarının delikli tuğlalarla örülmesi,
• Sinema salonlarında duvarların yumuşak malzemelerle kaplanması,
• Pencerelerde çift cam kullanılması,
• Yol kenarlarına ses soğurulması için ağaç dikilmesi,
• Egzozlara susturucu takılması.

AKUSTİK

Sesin oluşumunu ve yayılışını inceleyen bilim dalına akustik denir. Akustik bilimi ses ve özellikleriyle ilgilidir. Antik tiyatrolarda, camilerde akustikten yararlanılır.

SES HIZI

Ses maddesel ortamda yayılır. Sesin yayılması maddelerin içerlerindeki tanecikler sayesinde mümkündür. Buraya tıklayarak maddenin halleri hakkındaki bilgilerinizi hatırlayabilirsiniz. Madde içerisindeki tanecikler tıpkı maddelerde ısının yayılması gibi, birbirlerine çarparak sesin iletilmesini sağlar. Taneciklerin ne kadar çok birbirlerine yakınsa ses o kadar hızlı yayılır.

• Katı maddelerde tanecikler birbirine çok yakın olduklarından dolayı ses en hızlı katı maddelerde yayılır.
• Sıvı maddelerde ise tanecikler arasındaki boşluk daha fazla olduğu için ses daha yavaş yayılır.
• Gaz maddelere gelirsek eğer burada tanecikler arası boşluk en fazla olduğu için en yavaş gaz maddelerde yayılır.
• Boşlukta ise ses hiç yayılmaz. uzayda maddesel ortam olmadığı için patlamalar duyulmaz.

Yağmurlu havalarda çakan bir şimşeği daha önce gözlemlemişsinizdir. Önce ışık gelir ardından ise şimşeğin sesi gelir. Bunun sebebi ise ses hızının, ışık hızından daha yavaş yayılmasıdır. Sesin bir saniyede yayılma hızı 340 m/sn’dir. Işığın yayılma hızı ise 300.000 km/sn’dir.

Ses Hızı Aşılırsa;

• Sesten daha hızlı gidebilen araçların hızına, süpersonik hız denir.
• Jet uçakları ses hızını aşabilir. Ve aştıkları zaman oluşan patlamaya sonik patlama denir. Buradan sonik patlama hakkında daha detaylı bilgiler bulabilirsiniz.
• Ses hızı aşılırken yüksek basınçlı bir hava kütlesi oluşur. Bu hava kütlesine ses duvarı denir.